Werstok

Pierwsza źródłowa wzmianka o wsi datowana jest na 1574 r. Osada położona jest u źródeł strumienia, który wpada do rzeki Orlanki. Nazwa Werstok to dawna nazwa Wierchstok i oznacza początek, źródło rzeczki zwanej Stok. Dokument z 1625r podaje, że królewscy chłopi Werstockiej dzierżawy skarżą się na swoich arendatorów Stanisława Niemirę, kasztelana podlaskiego oraz pana Oborskiego, właściciela Dołubowa: ...iegomość pan Podlaski pędził do Niemierowa y z wozami y z sochami y z wołami y do żniwa, gdzie chodzić tak daleko na robotę, bo gdybyśmy iuż w polu wszystko iegomość panu Podlaskiemu zarobili i zasieli tedy nam kazał iegomość sobie sypać wał koło miasta. A potem puścił nas iegomość pan Podlaski iegomość panu Oborskiemu, który także nas ciemięży pędząc nas w tydzień z drzewem z Puszczy Białowieżskiej do maiętności swey do Dołubowa ... a obecnie biją, do więzienia sadzają, grabią tak że iż przed łupieżstwem zumrzeć nam przyjdzie... Ciemiężeni chłopi z Werstoku i okolicznych wsi byli pochodzenia ruskiego o imionach: Hryc, Wakuła,

Omelan, Korniło, Waśko, Moysey, Trochim.Cerkiew w Werstoku istniała niewątpliwie już w XVII wieku. Dokument z 1766 stwierdza, iż w Werstoku była cerkiew ritus parochialna ale z niedostateczną dla sustencyi kapłanow sufficencyą y exdotacyą, przeto w czasie upadła. Świątynia owa była zapewne pod wezwaniem Zaśnięcia N.M.P. (dzień tego święta jest do dziś najważniejszym świętem parafialnym). Brak było jednak dobrej woli kollatorów, aby utrzymać cerkiew dla ludności prawosławnej. Wizyta dubickiej cerkwi z 1726 roku podaje, że wsi Werstok i Kuraszewo należą do parafii Dubicze, Wojnówka i Policzna do cerkwi omelanieckiej ( dziś w Białorusi), natomiast Witowo do parafii Stary Kornin. Pozostałe wsie Staryna, Jakubowo, Douhi Brod powstały jako straże leśne pod koniec XVIII wieku.

W 1766 roku sumptem Józefa Wilczewskiego z Wilczewa w Werstoku była wybudowana nowa cerkiew. W akcie fundacyjnym ówczesny właścieciel wsi zapisał: ...Chwale Boską restaurować y aby wiecznemi czasu trwała, ufundować, nayprzód de nowaradice cerkie arcypotrzeną w tym horyzoncie pod tytułem Świętego Krzyża erygowałem y wystawiłem w ołtarze apparaty y oddaję pro filie pryncypalney cerkwi w Dubiczach. Dla filjalnej cerkwi w Werstoku Wilczewski ustanowił etat wikariusza oraz dwóch diaków, z których jeden pod rejestrem zakrystię trzymał. Na osobę wikariusza i dwóch diaków, proporcjonalną i przyzwoitą dla każdego subwencję przyznał i zapisał sumę 14.000 złotych polskich. Ksiądz pleban dubicki teraźniejszy i następny będa do tej sumy pobierać prowizję. Fundusz cerkwi werstockiej zapisany w gotówce nie ma gruntów, jedynie potwierdza plac cerkiewny, plac z ogrodem oraz siedlisko. Księgi metrykalne z lat 1798 - 1801 świadczą, że w owym czasie werstocka cerkiew była już parafialną. W 1869r. przeprowadzono jej kapitalny remont. Ustawiono na nowym fundamencie , dobudowano ryznicę i ponomarkę, na zewnątrz oszalowano deskami, w środku urządzono ikonostas. Na początku XX wieku od strony zachodniej do cerkwi dobudowano dzwonnicę.

W okresie międzywojennym cerkiew nie otrzymała statusu prawnego parafii i była nieetatową filią parafii w Omelańcu. W 1940 roku ponownie stała się samodzielną parafią. Po II wojnie światowej odremontowana cerkiew wzbogaciła się o nowe dzwony, plac przycerkiewny został otoczony żelaznym parkanem na murowanym fundamencie z białej cegły. W latach 1980 -1982 przeprowadzono konserwację najstarszych ikon z II poł. XVIII wieku: ś.ś ap. ap. Andrzeja, Tadeusza, Judy, Tomasza, Filipa, Szymona, Jakuba Starszego, Hołd Pasterzy, prorok Mojżesz i Aaron, Ukrzyżowanie Chrystusa, Chrystus w Ogrójcu oraz Chrystus upadający pod Krzyżem. W 1988r. przeprowadzono gruntowną renowację kiotu Zaśnięcia NMP z II poł. XVIII wieku. Zachował się cerkiewny ewangeliarz i apostoł z własnoręcznym napisem fundatora: J/ózef/ z /Wilczewa/ Wilczewski Podkomorzy Z/iemi/ W/iskiej/ prosi o modlitwy.

W skład parafii w Werstoku wchodzą obecnie miejscowości: Werstok, Łozice, Jakubowo, Piaski, Zabagonie, Długi Bród, Wiluki, Policzna, Kuraszewo, Górny Gród, Starzyna, Pasieczniki Małe, Opaka Duża z cerkiewką oraz Wojnówka. Cerkiew parafialna, dobrze utrzymana stanowi ciekawy zabytek architektoniczny wśród obrzeża kompleksu leśnego Puszczy Białowieskiej.